Ám ảnh đường mòn và 3.500 chuyến xe

Yên Bái những ngày thu chín, câu hát “chiều mùa thu nắng vàng như mật” trên lời thơ của nữ sĩ Hoàng Hạnh lý lơi suốt những khúc cua lên dốc, xuống đèo. Đường thôn Khe Năm (xã Hưng Khánh - huyện Trấn Yên) như dải lụa trắng uốn trên nền xanh ngắt nương chè. Trưởng thôn Vũ Văn Hồng chân đi dép tổ ong, quần xắn móng lợn đứng ở đầu dốc đón khách miền xuôi. Nét rạng rỡ, hồ hởi sáng bừng gương mặt: “Đường lớn, khang trang đủ cho hai xe tải nhỏ tránh nhau, các bác không phải vừa đi vừa… run như trước nữa”.

Sinh năm 1973, 1976 theo bố mẹ rời quê Nam Định lên vùng kinh tế mới, 20 tuổi xây dựng gia đình rồi vợ chồng dắt nhau vào xóm 3, thôn Khe Năm gây dựng cuộc sống. Ông Hồng bảo cả tuổi trẻ, ông sợ nhất, ám ảnh nhất là mấy chục năm khổ sở vì đường sá chứ không phải những trận đói mùa giáp hạt: “Gần năm cây số từ QL37 vào nhà tôi chỉ là lối mòn, sau 4-5 lần mở rộng, đến năm 2014 mới được như hôm nay. Rộng nhưng vẫn đất đồi, ngày mưa lúc giêng hai có khi cả tháng phải lội bộ. Trẻ con sũng sĩnh mấy cây số bùn lầy mới đến được lớp, người ốm thì phải cõng hoặc mắc cáng khênh bộ ra đường lớn mới lên được xe. Kinh tế của bà con trông cả vào sản xuất nông - lâm nghiệp nên con đường bon bon bất chấp nắng mưa là giấc mơ xa vời.

Đến một ngày, ông Hồng xây nhà. Đường đất bé xíu, trơn truội, mọi phương án vận chuyển vật liệu xây dựng đều bất khả thi: “Tôi phải huy động xe máy. 40 tấn xi-măng, mỗi chuyến chở được 1 tạ. Riêng gạch 2,5 vạn, mất hơn 400 chuyến… Khi hoàn thiện nhà là 3.500 chuyến xe máy chở vật liệu. Có những ngày tôi chi đến tiền triệu mua xăng. Ấy là anh em, bạn bè mang xe đến chở giúp, chứ tính công chở như xe ôm thì… chết. Làm xong cái nhà, tôi càng ám ảnh con đường vào thôn”.

Góp quỹ làm đường, gửi ngân hàng lấy lãi

Ông Hồng nắm công việc của thôn chắc như việc nhà, “gõ” đến đâu ông “nảy” số liệu ngay đến đó, không cần sổ sách: 2012 mới có 125 m đường và cây cầu theo Chương trình 135 của Chính phủ. Cùng năm đó mở rộng mặt đường được 2,4 km, hết 145 triệu đồng, nhà nước hỗ trợ 102 triệu đồng, dân đóng góp 43 triệu đồng. Năm 2013 mở rộng mặt đường được 2,2 km, nhà nước hỗ trợ 70 triệu đồng, bà con đóng góp 73 triệu đồng…

Tôi còn chưa hết “choáng” với các con số chính xác đến từng… số lẻ, ông Hồng đã tiếp tục: “2 tỷ 150 triệu đồng là tổng kinh phí thực hiện bê-tông hóa đường Khe Năm từ năm 2012 đến nay, trong đó bà con đóng 1 tỷ 171 triệu đồng. Riêng năm 2017 chúng tôi làm được 1,1 km, hết 546 triệu đồng; nhà nước hỗ trợ 160 triệu đồng, bà con đóng góp 386 triệu đồng”.

Những con số ấy là kết quả từ ngày ông Hồng được tín nhiệm bầu làm trưởng thôn (2011). Việc đầu tiên, ngay sau khi “nhậm chức” là ông chia sẻ chuyện 3.500 chuyến xe máy chở vật liệu xây dựng của gia đình mình: “Trước nay bà con vẫn làm nhà bằng gỗ, “tuổi thọ” có hạn nên sớm hay muộn cũng phải xây lại. Nhà tôi đã xong, nhưng còn bà con, muốn làm phải có đường, vừa đỡ được chi phí vận chuyển, vừa thuận lợi, con đường lại gắn bó dài lâu với đời sống bà con thôn mình”. Mấy chục năm “khát” đường, nên hầu hết bà con ủng hộ. Song vấn đề đặt ra: Hệ thống đường phải làm hoàn toàn từ con số 0, thì bà con khó có thể “tải” được khoản chi rất lớn đó.

Một cuộc họp toàn dân nữa, trưởng thôn nói chắc nịch: “Nhà nước có hỗ trợ hay không, ta vẫn phải làm, trong huyện còn nhiều thôn khó khăn hơn Khe Năm, nên nếu ỷ lại Nhà nước thì biết đến bao giờ mới có đường mà đi. Tiền đóng một lúc là không hộ nào “cáng” được, nên mỗi năm đặt mục tiêu làm một đoạn, bà con đóng góp dần theo từng năm để chia nhỏ gánh nặng”. Thế là ngay năm sau, Khe Năm đã có “Quỹ làm đường”mang gửi ngân hàng, khi triển khai làm đường thì rút cả gốc lẫn lãi về chi trả.

Năm 2014, sau ba năm tiết kiệm, bà con có hơn 300 triệu đồng, Nhà nước hỗ trợ 505 triệu đồng, Khe Năm bắt đầu cứng hóa đường thôn. Ông Nguyễn Quốc Minh bấy giờ là Phó Chủ tịch UBND xã vào nắm bắt tình hình, biết thôn có ý định làm đường từ trong ra, ông Minh ý tứ: “Làm từ ngoài vào để khi đến thôn, người ta thấy “bộ mặt” thôn thay đổi. Làm từ trong ra, biết đến bao giờ mới “đẹp mặt” được thôn?”. Ông Hồng hốt hoảng: “Làm từ ngoài, xe tải nặng chở vật liệu đi vào, lỡ hỏng hết đường mới thì “chết””.

Bí quyết là minh bạch, công bằng, dân chủ

Ông Hồng rít thuốc lào sòng sọc rồi khà khà bảo đó là lý do phụ thôi, cái chính là để các hộ từ ngoài vào hay từ trong ra đều phải đi trên những quãng chưa làm, “khi đó vận động đóng góp tiếp mới dễ, chứ làm từ ngoài vào, những hộ bên ngoài đã có đường đẹp, dễ gì họ đóng nữa”. Bước trên con đường thênh thang, ông Hồng giới thiệu “tiểu sử”: Quãng này là nhà ông Đỗ Văn Sinh hiến 300 m² chè, quãng kia là nhà ông Ngô Văn Hưng hiến 345 m² đất vườn… Từ ngày mở rộng mặt đường đến nay, các hộ đã hiến đến 6.118 m². Trước niềm thán phục của chúng tôi, ông Hồng gãi đầu, gãi tai cười: “Có được ngày hôm nay cũng gian nan lắm!”.

Thời gian đầu vận động, nhiều người chưa hiểu được cái lợi của giao thông nông thôn, lại chưa tin tưởng nên không ủng hộ. “Cuộc họp nào chúng tôi cũng tuyên truyền, cả những lúc cỗ bàn hay tạt qua uống với nhau chén nước cũng tranh thủ vận động. Trực tiếp không được thì nhờ bạn bè, người thân của họ vận động giúp”. Năm nhân khẩu, đóng đến 11 triệu đồng nhưng ông Đỗ Văn Lâm phấn khởi vô cùng, ông kể, ở xóm của ông có 10 nhà trong diện hiến đất mở rộng đường nhưng một hộ không đồng ý. Ông Hồng đến, phàn nàn với từng hộ rằng vẫn vướng một hộ nên không chắc đã làm được đường đâu. Chín hộ kia bèn thay nhau sang nói chuyện, bảo tại nhà ông mà chúng tôi không có đường, cuối cùng hộ đó cũng hiểu, vui vẻ hiến đất và đóng quỹ.

Ông Hồng khẳng định, ngoài việc khéo léo vận động, tuyên truyền, còn phải bảo đảm cả công bằng trong đóng góp. Hộ mặt đường đóng 2,2 triệu đồng/khẩu, các hộ bên trong mỗi khẩu đóng 1,6 triệu đồng. Hộ đã hiến đất làm đường thì mức đóng giảm đi. Riêng hộ nghèo và những người trên 80 tuổi được miễn. Thậm chí, hộ nào đã đóng mà chuyển nơi ở khi chưa làm đường, thôn sẽ rút cả gốc và lãi trả lại cho hộ đó. Chính vì công bằng, nên dù được miễn nhưng nhiều người vẫn ủng hộ quỹ. Khi thôn làm đường, cụ Khôi phấn khởi như trẻ nhỏ, sáng sớm đã thấy ông cụ 80 tuổi cắp rổ hái lá chè, xách ấm phù phù thổi lửa nấu nước phục vụ bà con. Cụ khoe: “Sướng nhất là mang nông sản đi tiêu thụ, chứ ngày trước hễ mưa là đường lầy, nông sản thu về để trong nhà mốc xanh, mốc đỏ không bán được. Bây giờ có đường láng coóng, xe tải nhỏ vào thu mua tận sân. Tôi cũng góp được 1 triệu đồng vào con đường này đấy”.

Ông Lâm tông tốc: “Chúng tôi được tham gia bàn luận và tự quyết định phương án, cách thức, rồi trực tiếp tham gia giám sát, đúng chuẩn “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Ông Hồng trầm ngâm: “Mọi công việc đều phải được bàn bạc công khai, minh bạch trước dân, đặc biệt về tài chính. Rất mừng là chúng tôi đã thực hiện tốt nên Khe Năm mới có được con đường khang trang như ngày hôm nay”. Chưa dứt lời, ông Hồng đã nhấp nhểnh mũ nón “phi” vào Khe Gió: “Thôn đang cứng hóa đường vào vùng sản xuất, đường này nối sang xã Đại Lịch của huyện Văn Chấn nên có thể gọi đó là đường liên xã. Mà tuyến này, 100% chi phí là đóng góp của bà con thôn tôi”.

Bí thư Huyện ủy Trấn Yên, ông Nguyễn Thế Phước vốn là kỹ sư cầu đường, đã thực hiện nhiều công trình lớn nhỏ. Ông xúc động nhớ: “Ngày tôi đến, con đường trắng lốp, hoa tóc tiên nở tím hai bên. Tôi rất ngạc nhiên trước chất lượng công trình do chính bà con làm “nhà thầu”. Việc bà con quyết tâm và quyết liệt làm đường, xây dựng nông thôn mới đã khiến tôi được thực chứng “sức mạnh của lòng dân” và vai trò của “người vác tù và hàng tổng”.